Konsultacja lekarska i wystawienie e-recepty na antykoncepcję awaryjną

Recepta na tabletkę „dzień po” – więcej informacji

Antykoncepcja awaryjna to metoda zapobiegania nieplanowanej ciąży, stosowana w nagłych sytuacjach. Skorzystanie z tabletki „dzień po” jest zalecane wówczas, gdy inne praktykowane sposoby zawiodły lub podczas stosunku nie skorzystano z żadnego zabezpieczenia. Należy ona do awaryjnych metod zapobiegania nieplanowanej ciąży, dlatego nie może być przyjmowana jako ciągły środek antykoncepcyjny. W Polsce tabletki „dzień po” otrzymać można wyłącznie po wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Recepta na antykoncepcję awaryjną może zostać wystawiona zarówno w stacjonarnym gabinecie, jak i online – w ramach usług telemedycznych. 

Jak działa antykoncepcja awaryjna?

Sposób działania tabletki „dzień po” jest ściśle uzależniony od specyfiki cyklu miesiączkowego i procesu owulacji. Aby dojrzała komórka jajowa w układzie rozrodczym kobiety została zapłodniona, aktywny plemnik musi natrafić na nią w drogach rodnych. Poziom hormonu luteinizującego (lutropiny – LH) we krwi pozostaje najwyższy na kilka dni przed owulacją, czyli pęknięciem pęcherzyka jajnikowego oraz uwolnieniem do jajowodu komórki jajowej. Do zapłodnienia dochodzi wówczas, gdy dojrzała komórka natrafi na sprawny plemnik. Dni płodne przypadają nie tylko na kilka dni przed owulacją, ale również kilka dni po niej. Po dotarciu do układu rozrodczego, plemniki mogą przeżyć w nim nawet kilka dni i efektywnie zapłodnić komórkę jajową. Jeżeli podczas stosunku nie została zastosowana żadna metoda antykoncepcji lub wybrany sposób zawiódł, prawdopodobieństwo zajścia w ciążę może być wysokie. Jeśli nie była ona planowana, najszybszym i najskuteczniejszym środkiem zaradczym będzie właśnie tabletka „dzień po”. Zawarte w niej substancje blokują owulację, zahamowując lub opóźniając wydzielanie hormonu luteinizującego. Proces ten sprawia, że szanse zapłodnienia dojrzałej komórki jajowe znacząco maleją. 

Czym charakteryzują się tabletki „dzień po” dostępne w Polsce?

W Polsce środki antykoncepcji awaryjnej dostępne są w postaci tabletek, które zawierają lewonorgestrel (Escapelle) lub octan uliprystalu (EllaOne). Warto pamiętać, że związki te nie wykazują właściwości przeciwimplantacyjnych. W przypadku udanego zapłodnienia, stosowanie tych produktów nie ma wpływu na implantację zapłodnionej komórki jajowej w endometrium. Antykoncepcja awaryjna blokuje jedynie owulację, dlatego przeciwdziała zapłodnieniu. Nie są to środki wczesnoporonne, ponieważ skorzystanie z nich nie uniemożliwia zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. Leki te znajdują więc zastosowanie jedynie wówczas, jeżeli podczas seksu nie skorzystano z żadnego środka antykoncepcyjnego lub wybrany sposób zawiódł bądź został użyty nieprawidłowo – np:

– prezerwatywa została założona w niewłaściwy sposób lub pękła, 

– krążek lub kapturek antykoncepcyjny zmienił pozycję lub został usunięty w nieodpowiednim momencie,

– penis został za późno wycofany z pochwy w czasie stosunku przerywanego, przez co wytrysk nastąpił w okolicy zewnętrznych narządów płciowych lub bezpośrednio w pochwie.

Tabletki „dzień po” zawierające lewonorgestrel lub octan uliprystalu różnią się między sobą m.in. zalecanym czasem przyjęcia po odbyciu stosunku oraz skutecznością, jednak zasada ich działania jest bardzo podobna. Obie substancje aktywne odpowiadają za zablokowanie owulacji, a tym samym uniemożliwiają zapłodnienie komórki jajowej. Escapelle i EllaOne to tabletki „dzień po” dostępne wyłącznie na receptę, którą można uzyskać od ginekologa w gabinecie stacjonarnym lub lekarza przeprowadzającego konsultacje online.

Czym jest Escapelle?

Escapelle to środek antykoncepcji awaryjnej, działający w oparciu o lewonorgestrel. Tabletkę należy przyjąć w ciągu 72 godzin, czyli maksymalnie trzech dni po odbyciu niezabezpieczonego stosunku płciowego lub w przypadku nieefektywnego działania zastosowanej metody zapobiegania ciąży. Substancją czynną w leku Escapelle jest lewonorgestrel, czyli syntetyczny hormon. W przypadku odbycia niezabezpieczonego stosunku płciowego, jego zastosowanie zapobiega nieplanowanej ciąży w nawet 84% przypadków. Nie chroni on przed zapłodnieniem całkowicie, jednak poziom jego skuteczności wzrasta przy możliwie jak najszybszym przyjęciu. Zaleca się zastosowanie Escapelle w ciągu pierwszych kilkunastu godzin od stosunku płciowego, bez odczekiwania do trzeciego dnia. Jeżeli pacjentka jest już w ciąży, środek ten nie będzie skuteczny. Tabletka prawdopodobnie nie zadziała także wówczas, gdy zostanie przyjęta bezpośrednio przed niezabezpieczonym stosunkiem płciowym – nawet w czasie tego samego cyklu miesiączkowego. 

Jak działa lewonorgestrel zawarty w leku Escapelle?

Lewonorgestrel działa jako syntetyczny odpowiednik progesteronu, a jego podstawową funkcją jest blokowanie owulacji. Proces ten opiera się na zahamowaniu przedowulacyjnego uwalniania lutropiny, co prowadzi do opóźnienia lub powstrzymania owulacji. W rezultacie, komórka jajowa nie osiąga stanu dojrzałości w czasie przebywania aktywnych plemników w drogach rodnych kobiety. Działanie to potwierdzone jest w okresie cyklu miesiączkowego poprzedzającego owulację, czyli w przeciągu 2-3 dni. Jeżeli jednak nastąpił wzrost stężenia hormonu LH w organizmie lub przypada dzień jego najwyższego poziomu, zahamowanie owulacji nie jest możliwe i  antykoncepcyjne działanie lewonorgestrelu nie występuje. Substancja ta ogranicza również ruchliwość plemników i zmniejsza zagęszczenie śluzu szyjkowego, co stwarza dodatkową barierę dla nasienia. Lewonorgestrel nie działa przeciwimplantacyjnie, a także nie ma wpływu na ruch komórki jajowej w jajowodach oraz pracę endometrium. 

Czym jest EllaOne?

EllaOne to tabletka „dzień po”, w której składnikiem aktywnym jest octan uliprystalu. Skuteczność tej formy antykoncepcji awaryjnej szacuje się na około 120 godzin, czyli nawet 5 dni od momentu odbycia niezabezpieczonego stosunku płciowego. W przypadku EllaOne duże znaczenie ma dzień cyklu. Mechanizm tego leku również opiera się na zablokowaniu lub opóźnieniu owulacji, jednak octan uliprystalu działa inaczej od lewonorgestrelu. Przyjęcie EllaOne blokuje pęknięcie pęcherzyka jajowego także w przypadku wzrostu stężenia lutropiny. Samo zastosowanie leku w okresie najwyższego poziomu LH nie powstrzymuje jednak owulacji, przez co nie wykazuje on wówczas skuteczności. Octan uliprystalu nie ma wpływu na proces implantacji zapłodnionej komórki jajowej, a oddziaływanie na grubość endometrium nie wykazuje żadnego związku z zagnieżdżeniem się zarodka. Antykoncepcja awaryjna w oparciu o EllaOne cechuje się skutecznością na poziomie 98%, o ile zostanie zastosowana przed owulacją. Po owulacji, pożądany efekt zapobiegania nieplanowanej ciąży nie występuje. Zależność ta dowodzi, że tabletki „dzień po” nie są środkami wczesnoporonnymi. 

Czy antykoncepcja awaryjna jest bezpieczna i czy wywołuje skutki uboczne?

Podobnie jednak jak inne leki zawierające hormony lub ich syntetyczne odpowiedniki, tabletki „dzień po” mogą wywoływać pewne działania niepożądane. Decydując się na zastosowanie antykoncepcji awaryjnej, należy pamiętać o ryzyku znacznego obciążenia organizmu. Z tego względu, taka forma zapobiegania ciąży powinna być praktykowana jedynie w nagłych sytuacjach. W przypadku kobiet aktywnych seksualnie, zaleca się regularne stosowanie środków antykoncepcji hormonalnej – np. implantów i wkładek domacicznych. Sposobem na zapobieganie ciąży jest też rezygnacja ze stosunków przerywanych na rzecz skuteczniejszych metod, a także korzystanie z dobrych jakościowo prezerwatyw. Po zastosowaniu tabletki „dzień po” mogą się pojawić skutki uboczne o różnej specyfice, przede wszystkim bolesne miesiączki oraz znaczne przesunięcie okresu. Występują też zawroty głowy i bóle brzucha, bolesność i nadwrażliwość piersi, bóle kręgosłupa i miednicy czy objawy skórne – świąd, pokrzywka i uczucie opuchnięcia. Warto pamiętać, że substancje zawarte w środkach antykoncepcji awaryjnej muszą się wchłonąć w odpowiednim czasie. Jeżeli w ciągu kilku godzin od przejęcia pojawią się wymioty, konieczne może się okazać przyjęcie kolejnej dawki. W przeciwnym razie, zastosowanie tabletki może nie zapewnić oczekiwanej ochrony przed nieplanowaną ciążą. Antykoncepcja awaryjna jest więc stosunkowo bezpieczna, ale nie nadaje się do stosowania regularnego. W przypadku ponownego przyjęcia lewonorgestrelu, jego skuteczność może się obniżyć. Zwiększenie dawki octanu uliprystalu również jest odradzane, zwłaszcza w jednym cyklu.

Jaka jest dostępność antykoncepcji awaryjnej w Polsce?

W Polsce tabletki „dzień po” dostępne są jedynie na receptę. Leki te można nabyć w aptece, jednak farmaceuta wydaje je wyłącznie po przedstawieniu ważnej recepty lub e-recepty. Zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej z 2014 roku, od kwietnia 2015 roku antykoncepcja awaryjna była w Polsce dostępna bez recepty. Projekt ustawy przegłosowany w maju 2017 sprawił jednak, że obecnie środki te nabyć można wyłącznie po okazaniu recepty. W wielu przypadkach okazuje się to problematyczne, ze względu na konieczność szybkiego przyjęcia tabletki „dzień po”. Z ginekologiem nie trzeba jednak kontaktować się osobiście. Recepta na antykoncepcję awaryjną może zostać wystawiona w ramach konsultacji telemedycznej, której specjalista udziela w ramach praktyki prowadzonej online. 

Jak otrzymać e-receptę na tabletkę „dzień po”?

Aby otrzymać e-receptę na Escapelle lub EllaOne, należy umówić się na konsultację online. Najlepiej wybrać najbliższy wolny termin, aby szybko uzyskać dostęp do antykoncepcji awaryjnej. Po opłaceniu wizyty wystarczy połączyć się z lekarzem, a następnie omówić z nim konieczność zastosowania leku oraz wykluczyć ewentualne przeciwwskazania zdrowotne. Jeżeli ginekolog uzna to za zasadne, wystawi receptę online na tabletkę „dzień to”. Kod 4-cyfrowy zostanie przesłany SMS-em, który należy okazać farmaceucie w aptece razem z numerem PESEL. Możliwość uzyskania e-recepty na Escapelle lub EllaOne od lekarza przyjmującego online niweluje konieczność umawiania się i oczekiwania na wizytę w stacjonarnym gabinecie. Ma to szczególne znaczenie w przypadku antykoncepcji awaryjnej, ponieważ wykazuje ona najwyższą skuteczność w ciągu kilkudziesięciu godzin od stosunku.